AZƏRBAYCAN DİLİ: MÜRƏKKƏB SÖZLƏR

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

Şəhər: Bakı

Məktəb: T.Heybətov adına 126 saylı tam orta

məktəb

Sinif: V

Fənn: Azərbaycan dili

Mövzu: Defislə yazılan mürəkkəb sözlər

Müəllim: Cəmilə Hətəmova

Təlimçi:

Tarix: 13.09.2013

Azərbaycan dili

Mövzu: Defislə yazılan mürəkkəb sözlər

Standartlar :

· 2.2.3. Mətndəki əsas fikri müəyyənləşdirir.

· 2.1.1. Lüğətdən istifadə etməklə tanış olmadığı sözlərin mənasını müəyyənləşdirir.

· 4.1.2.Sözün səs tərkibini, semantik xüsusiyyətlərini, tərkibini, yaranma üsullarını və qrammatik mənasını (ad, əlamət, hərəkət bildirməsini) izah edir.

Məqsəd:

· Mətndə qarşılaşdığı yeni söz lərin izahını lüğətdə verilmiş izahla müqayisə edir;

· Mətndə sətraltı ifadə olunmuş cümləni izah etməklə əsas fikri müəyyənləşdirir;

· Mürəkkəb sözlərin yaranma yollarını izah edir;

· Mürəkkəb sözlərin defslə və bitişik yazılış qaydalarına əməl edir.

Fəndaxili inteqrasiya: St.2.2.3. Mətnin tərkib hissələrini fərqləndirir.

İş üsulu: Beyin həçləsi, T - sxem, Müzakirə,

İş forması : Siniflə birgə, fərdi, kiçik qruplarda

Resurslar: Lüğət, Dərs vəsaiti. Metodik vəsait. Mövzuya dair elektron resurs nümunələri, Əyani vasitələr, İKT, sual kitabçaları və s.

Dərsin gedişi:

Motivasiya:

Yönəldici suallar:

“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanından bu şeir parçasını oxuyuram.

http://azerbaijans.com/uploads/kitabidedgorgur.jpg

Əcəl aldı, yer gizlədi,

Fani dünya kimə qaldı?

Gəlimli-gedimli dünya,

Son ucu ölümlü dünya...

Kəndxuda və muzdur hekayəsinin məzmunu ilə bu şeir parçasını əlaqələndirirəm.

Tədqiqatın aparılması:

Mən dərslikdən istifadə edərək, tədqiqat işini təşkil edirəm. Mətni şagirdlərə hissə-hissə oxutdururam. Mətindaxili sualları şagirdlər cavablandırır. Mətinə uyğun bir neçə Atalar sözlərini səsləndirməni təşkil edirəm. Bu şagirdlərdə situasiyaya uyğun atalar sözü və məsəl seçmək bacarığını inkişaf etdirir.

Eyni zamanda mətn oxunarkən rast gəlinən yeni sözlərin mənasını cümlənin kontekstinə əsasən müəyyən edirlər və lüğətdəki sözlərlə müqayisə edirlər. Rəncbər, Kəndxuda, Cüssə, Heybətli, Hovur. Hekayədə verilən fikirlərlə insanın real həyatı arasında əlaqə yaradıram həyatın da müvəqqəti yuxu olduğu vurğulanır.

Tədqiqat sualı:

Hekayədə mürəkkəb sözləri necə müəyyən etdiniz?

Şəkil üzrə kollektivlə birlikdə izahat aparılır.

Şagirdləri qruplara bölürəm və tapşırıqların icrasını tapşırıram.

Şanapipik qrupu.

Mürəkkəb sözləri sadə sözlərə ayırın:

qızılgül, ürəyiaçıq, yastıdaban, qısaqol, qaramal, ağbəniz, xoşbəxt, kəklikotu, meşəbəyi, qaratoyuq, aşsüzən, boşqab.

1-ci sadə söz 2-ci sadə söz

........................................ ............................ ........................................ ............................ ........................................ ............................ ....................................... ............................

........................................ ............................

Hər cümlədə mürəkkəb sözü tapın. Tərkibində mürəkkəb söz olan bir cümlə yazın.

Qaş qaralanda şələquyruq tülkü kəndə tərəf götürüldü.

Aşsüzən mətbəx əşyasıdır.

Yeni gələn şagird girdəsifət və uzunsaçlı idi.

İtburnu faydalı bitkidir.

Ağacdələn qrupu

Aşağıdakı sözlərin içərisindən mürəkkəb sözləri seçin və onlardan ikisini cümlədə işlədin.

Kəklikotu, qarışqa, istiot, meşəbəyi, ucaboy, ipəkqurdu,yardım, enlikürək, düymə, güllü.

...................................................................................

Sağ sütundakı sölərdən sol sütundakı sözlərə uyğun

gələni əlavə etməklə mürəkkəb söz düzəldin.2 sözü cümlədə işlədin.

Boş göz ..............................................

It quyruq ...............................................

Qızıl bucaq ...............................................

Çəp dələn ................................................

Şələ burnu ................................................

Ağac gül .................................................

Kəklik göz ................................................

Üç otu .................................................

Ac qab

Dəvəquşu qrupu.

Verilmiş sözlərə başqa sözlər əlavə etməklə mürəkkəb sözlər düzəldin.

Sarı+........................à...........................

Qara+.......................à..........................

Qırmızı+................. à...........................

Çəp+....................... à.........................

Qısa+..................... .à.........................

Əlamət və ad bildirən sözlərdən əmələ gələn mürəkkəb sözləri seçin və ikisini cümlədə işlədin.

Yastıdaban, göydəndüşmə, əyripəncə, dəvəquşu, açıqürəkli, qaraqaş, quzuqulağı, giləmeyvə, ağsaqqal.

...........................................................................................................................................................

İnformasiya mübadiləsi :

Qrupların seçdiyi nümayəndələr görülən işləri təqdim edirlər, iş vərəqləri lövhədən asılıır. (eyni vaxtda)

İnformasiyasının müzakirəsi :

Mürəkkəb sözləri əmələ gəlmə yollarına görə qruplaşdıraq.

çobanyastığı, gec-tez, yavaş-yavaş, gül-çiçək, az-çox, söz-söhbət, bərk-bərk, qatar-qatar, gecə-gündüz, qızılgül.

*Yaxın mənalı (söz+ yaxın mənalı söz)*	*Müxtəlif mənalı sözlərin birləşməsi*	*Əks mənalı (söz+əks mənalı söz)*	*Sözlərin təkrarından yarananlar.*

Nəticə və ümumiləşdirmə :

Şagirdlərin diqqətini tədqiqat sualına yönəldirəm. Şagirdlərlə birlikdə təqdimatın və müzakirənin nəticələrini ümumiləşdirirəm.

Yaradıcı tətbiqetmə.

Aşağıda verilmiş inkişafetdirici oyun vasitəsilə yaradıcı tətbiqetmənin mənimsənilməsini müşahidə edirəm.

Şagirdlərə qiymətləndirmə vasitələrini paylayıram test tapşırıqlarını hazırlayirlar.

1.Hansı mürəkkəb söz deyil?

A) yasəmən

B) novruzgülü

C) Qızılgül

2.Mürəkkəb sözlərdən hansı səhv yazılıb?

A) qoyun-quzu

B) alqı-satqı

C) qara-gilə

3. Hansı mürəkkəb sözdə əks mənalı sözlər birləşib?

A) ağ-qara

B)kələ-kötür

C) tez-tez

4. Hansı sözün təkrarından mürəkkəb söz yaranır?

A) təyyarə B) avtobus C) qatar

5. Hansı atalar sözündə daha çox mürəkkəb söz var?

A) Halva-halva deməklə ağız şirin olmaz.

B) Dama-dama göl olar, dada -dada heç.

C) Böyüyün sözünə baxmayan böyürə-böyürə qalar.

6. Ardıcıllığı hansı söz tamamlayır?

Qohum-qardaş, yorğan-döşək, oğul-uşaq..........

• qayda-qanun B) yavaş-yavaş C) baş-ayaq

7. Adət sözü hansı sözlə birləşib mürəkkəb söz əmələ gətirir?

A) milli B) ənənə C) bayram

Qiymətləndirmə.

Qiymətləndirmə cədvəli

Ad, soy ad	Aydın olmayan sözlərin mənasını aydınlaşdırır və lüğətdə verilmiş izahla müqayisə edir.	Mətndəki əsas fikri müəyyənləşdirən cümlələri seçir.	Qrammatik tələblərə uyğun yazır.	Orfoqrafik normalara uyğun yazır.
Əhmədli Aydan
_____________
_____________